صنایع معدنی ایران، دانش فنی روز دنیا را کم دارد

استفاده از سرمایه، دانش و فناوری شرکت‌های بین‌المللی با توان فنی، علمی و مالی مطلوب که دارای توان مدیریتی مطلوب هستند ضروری است تا در شرایطی که روزهای پس از تحریم را می‌گذرانیم بتوانیم وضعیت را از شرایط فعلی خارج کرده

و با ایجاد ارزش‌افزوده در مواد معدنی و محصولات معدنی برای کشور تولید ثروت کنیم که ابتدای این امر اکتشاف و انتهای آن محصول نهایی یا کالایی است که پایه معدنی داشته و یکی از نیازهای بشری را تامین کند. در این‌باره گفت‌وگویی با قاسم داوودی مدیر فنی و مهندسی یک شرکت فرآوری معدنی انجام داده است که در پی می‌آید.

چگونه می‌توانیم در بخش معدن و صنایع معدنی پیشرفت کنیم؟
سیاستگذاری صحیح دولت‌ها در بخش‌های مختلف اقتصادی، تولیدی و حتی سیاسی و فرهنگی می‌تواند باعث شکوفایی آن بخش‌ها شود چراکه در هر بخشی داشتن استراتژی یا نقشه راه، به بیان دیگر سیاستگذاری مهم‌ترین قسمت و اثرگذارترین مقوله است. بخش معدن و صنایع معدنی خارج از این بحث نبوده بنابراین پیشرفت و شکوفایی آن تابع نگرش صحیح و سیاستگذاری درست در این بخش زیربنایی است.شکوفایی در بخش معدن و صنایع معدنی می‌تواند باعث شکوفایی اقتصاد کشور شود. این امر مشروط بر این است که در تمامی بخش‌ها اعم از اکتشاف، استخراج و فرآوری مواد معدنی و همچنین صنایع پایین‌دستی این بخش از دانش فنی روز استفاده شود. به گونه‌ای که ضمن دستیابی به بالاترین بازدهی در همه زمینه‌ها، مزیت‌های نسبی کشور در بخش معدن به ظرفیت‌های تولیدی، بازرگانی و صادراتی تبدیل شود.

مزیت‌های صادراتی را چگونه می‌توان ایجاد کرد؟
مزیت‌های صادراتی باید دارای توان رقابتی قدرتمندی باشد. این مهم به‌دست نخواهد آمد مگر با بکارگیری دانش فنی به روز و تلاش و کوشش مفید تمامی فعالان بخش معدن و صنایع معدنی. البته با رعایت اصل مهم عدالت‌محوری و شایسته‌سالاری که به نظر می‌رسد در این زمینه کم‌توجهی شده هر چند بارقه‌های امید بسیاری مشاهده می‌شود.
برای دستیابی به این مهم استفاده از تجربه و دانش همچنین توان مالی و سرمایه‌گذاری شرکت‌های صاحب نام در دنیا یکی از راهکارهای مهم است. هر از چند گاهی در تحلیل‌ها بیان می‌شود که ایران دومین یا سومین کشور دنیاست که ظرفیت بسیار مناسبی برای انجام عملیات اکتشاف به منظور دسترسی به ذخایر معدنی را داراست یعنی بیشتر مناطق کشور بکر و دست نخورده است. این بدین معنا نیست که محدوده‌های معدنی ثبت نشده‌اند بلکه با وجود صدور پروانه‌های اکتشاف فراوان برای بیشتر مناطق کشور، به‌دلیل استفاده نکردن از دانش فنی روز در بسیاری از این محدوده‌ها اکتشاف یا به شکل صحیح انجام نشده یا بسیار سطحی و ناقص است.این عقب‌ماندگی در استفاده از فناوری و دانش روز در زمینه استخراج شدیدتر است. به‌عنوان مثال با وجود اینکه ذخیره بیش از یک میلیارد تنی سنگ‌آهن سنگان قبل از انقلاب پی‌جویی شده در دهه طلایی سنگ‌آهن از ذخیره اصلی آنکه در دست بخش دولتی بود و هست، استخراج و بهره‌برداری چندانی نشده است. این موضوع متاسفانه درباره سایر ذخائر مواد معدنی نیز صدق می‌کند. اگر ۲۰۰میلیون تن سنگ‌آهن از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۲ استخراج و صادر می‌شد امروز این پروژِه‌ها دچار مشکل کمبود شدید نقدینگی نمی‌شدند.

شرایط در بخش فرآوری و صنایع معدنی چگونه است؟
در بخش فرآوری و صنایع معدنی همچنین صنایع پایین‌دستی آن اوضاع متفاوت است. براساس اطلاعات و آمار اخذ شده از مرکز آمار ایران و بانک مرکزی میزان وابستگی اقتصاد ایران به بخش معدن ۳۱درصد عنوان شده است. این امر بیانگر آن است که در کشور تا امکان داشته مواد معدنی به شکل خام و با ارزش‌افزوده کم تولید و صادر یا مصرف شده است. درحالی که کشور دارای نیروی انسانی بسیار فرهیخته و توانمند است که متاسفانه تعداد زیادی از آنها بیکار بوده و با اشتیاق حاضر به فعالیت در کارهای تولیدی به‌ویژه در بخش معدن و صنایع پایین‌دستی آن هستند. این ارقام با فرض صحت بیانگر آن است که ارزش‌افزوده چندانی در مواد خام معدنی در کشور ایجاد نشده است. چراکه باید نقش معدن یا کشاورزی یا نفت در اقتصاد کاهش یافته و نقش خدمات افزایش می‌یافت.

آیا استفاده از دانش فنی روز دنیا می‌تواند در افزایش ارزش‌افزوده مواد معدنی تاثیرگذار باشد؟
با بهره‌گیری از دانش فنی روز دنیا و استفاده از سرمایه، دانش و فناوری شرکت‌های دارای توان فنی، علمی و مالی مطلوب بین‌المللی به‌ویژه دارای توان مدیریتی مطلوب، می‌توان وضعیت را از شرایط فعلی خارج کرده و با ایجاد ارزش‌افزوده در مواد و محصولات معدنی برای کشور تولید ثروت کرد. ابتدای این امر اکتشاف و انتهای آن محصول نهایی یا کالایی است که پایه معدنی داشته و یکی از نیازهای بشری را تامین کند. یعنی ضروری است که نقش مواد اولیه یا خام معدنی، نفتی و حتی کشاورزی در اقتصاد کشور کاهش یافته و نقش خدمات افزایش یابد. وقتی نقش خدمات افزایش خواهد یافت که از دانش فنی روز دنیا در تولید کالاهای مختلف مورد نیاز بشر استفاده شود.
هر قدر نقش خدمات در اقتصاد کشور افزایش یابد میزان ارزش‌افزوده و به تبع آن تولید ثروت در داخل افزایش خواهد یافت. در آن صورت است که می‌توانیم امیدوار باشیم که ایران به یک جامعه ثروتمند تبدیل شود و تولید ناخالص داخلی افزایش یابد. این مهم در نخستین قدم با مدیریت صحیح در تخصیص منابع می‌تواند جهت درستی برای خود بگیرد. تمامی جوامع پیشرفته دنیا ابتدا نگرش و مدیریت را در جامعه اصلاح کرده‌اند. این اصلاح باعث شده قطار اقتصاد جامعه در ریل پیشرفت اقتصادی و اجتماعی قرار بگیرد. به‌عنوان مثال در کشور کنسانتره مس، مس کاتد و محصولات مسی تولید می‌شود. هر کدام از مواد تولیدی بالا نیز درحال‌حاضر صادر می‌شود. ولی هرچه از کشور کنسانتره و مس کاتد کمتری صادر شود و درعوض محصولات مسی با دانش فنی بالاتر و به تبع آن با ارزش‌افزوده بیشتر تولید و صادر شود باعث ایجاد ارزش‌افزوده در محصولات معدنی شده و تولید ثروت افزایش یافته و نرخ بیکاری کاهش خواهد یافت.

آیا کشورهای صاحب فناوری در ایران حضور فعال داشته‌اند؟
در سال‌های ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۴ به‌دلیل فضای مناسبی که برای فعالیت‌های مختلف تولیدی، صنعتی و به‌ویژه معدنی ایجاد شده بود با حضور شرکت‌های صاحب فناوری و سرمایه، فعالیت‌های اصولی و منطبق بر اصول علمی در کشور انجام شد که هنوز هم اثرات مثبت آن باقی است که بارزترین آن اکتشاف طلای «ساریگونی داشکسن» است. در ۸ سال منتهی به ۱۳۹۲ به دلایل مختلف این فضا مخدوش و شرکت‌های صاحب دانش فنی، فناوری و سرمایه به‌ویژه شرکت‌هایی که دارای روش مدیریت قوی و صحیح بودند از کشور رفتند. به نظر می‌رسد فضای مناسب برای حضور شرکت‌های مطرح دنیا در ایران در ۲ سال گذشته در حال شکل‌گیری است. هرچند بازگشت به فضای قبل از سال ۱۳۸۴ بسیار سخت است ولی می‌توان با تعهد، مدیریت، همت والا و تلاش پیگیر قدم‌های مثبتی در این زمینه برداشت.

آیا در پساتحریم می‌توانیم شاهد حضور سرمایه‌گذاران بین‌المللی معدنی در ایران باشیم؟
اگر دولت بتواند اطمینان مناسب به سرمایه‌گذاران بین‌المللی معدنی به منظور دسترسی به زمینه کاری مناسب و مطابق منطق و عدالت به وجود آوردچه بسا بسیاری از این شرکت‌ها برای سرمایه‌گذاری و به تبع آن انتقال فناوری راغب بوده و اقدام به این امر کنند در این صورت می‌توان امید به یک حرکت پر سرعت و امیدوارکننده برای شکوفایی بخش معدن و صنایع معدنی داشت که نتیجه آن شکوفایی اقتصاد کشور و کاهش بیکاری خواهد بود. به‌ویژه اینکه با تصویب «برجام» و فضای سیاسی و اقتصادی بسیار خوبی که برای ایران در سطح بین‌المللی ایجاد شده و با تدبیر و هدایت و حمایت‌های رهبر معظم انقلاب و تلاش‌های بی‌وقفه و دلسوزانه دولتمردان و به‌ویژه دستگاه دیپلماسی کشور از انزوا و تحریم‌های ظالمانه در حال رهایی است باید با برنامه‌ریزی صحیح و رعایت موضوع بسیار مهم شایسته‌سالاری از این فضا استفاده بهینه به‌عمل آید.

منبع: گسترش صمت