جایگاه منابع طبیعی ایران در جهان

ایران یکی از کشورهای معدن‌خیز دنیا شناخته شده به‌طوری‌که برخی کارشناسان بر این عقیده‌اند که ایران بیش از اینکه کشوری نفت‌خیز باشد کشوری معدنی است،

زیرا با وجود ذخیره قطعی افزون‌بر ۵۵میلیارد تن و تنوع بیش از ۶۴ نوع ماده معدنی، یکی از کشورهای صاحب‌نام و مطرح در این حیطه در میان سایر کشورها محسوب می‌شود به همین دلیل لازم است توانایی‌ها و ظرفیت‌های بالقوه کشور در این‌باره مورد شناسایی قرار گیرد. در این زمینه با همکاری پایگاه داده‌های علوم زمین، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور و کارشناسان این بخش، سمیرا احمدی و ناهید اسدی، گزارشی تهیه شده که در آن به جایگاه معدنی ایران و بهره‌مندی از منابع و ذخایر معدنی پرداخته شده است.

استفاده بهینه از منابع و ذخایر معدنی

یکی از شاخص‌های تولید ثروت در جوامع، بهره‌مندی هرچه بیشتر و بهینه از منابع و ذخایر معدنی است؛ پیشبرد این مهم گامی برای توسعه هر چه بیشتر کشور خواهد بود.
پاسداشت و حفظ ثروت‌های ملی از گزند مخاطرات طبیعی و انسان ساخت گامی دیگر در راستای تدوین نقشه راه کشور است. بنابراین این موضوع از ۲جنبه قابل بررسی است: تولید ثروت و حفظ ثروت.
یکی از سرمایه‌های عظیم و ثروت ملی ایران، وجود ذخایر و منابع معدنی در کشور بوده که با توجه به موقعیت ایران در بخش صنعت و معدن، این مقوله یکی از رکن‌های اساسی در تهیه نقشه راه می‌تواند باشد. سرزمین ایران در بخش میانی کمربند کوهزایی آلپ – هیمالیا قرار دارد که از باختر اروپا آغاز و پس از گذر از ترکیه، ایران، افغانستان تا تبت و نزدیکی برمه و اندونزی ادامه پیدا می‌کند.

 قرارگیری در این کمربند که مرز برخورد ۲ ابرقاره اصلی کره زمین بوده و ۱۵درصد ذخایر شناخته شده دنیا را در خود جای داده، سبب شده تا ایران سرزمینی با ظرفیت و از نظر توان معدنی پر استعداد تلقی شود. به عبارت دیگر در قسمت میانی کمربند فلززایی آلپ-هیمالیا، یعنی جایی که ایران قرار دارد، شواهدی از ظرفیت‌های مواد معدنی وجود دارد که مهم‌ترین آنها، وجود بیش از ۱۰ معدن فعال در مرتبه جهانی است.
به سخن دیگر در قسمت میانی کمربند فلززایی آلپ-هیمالیا، یعنی جایی که ایران قرار دارد، شواهدی از ظرفیت‌های مواد معدنی وجود دارد که مهم‌ترین آنها، وجود بیش از ۱۰ معدن فعال در کلاس جهانی است. به‌عنوان مثال برای ذخایر آهن، می‌توان به ۵ معدن سنگ‌آهن سنگان، چادرملو، چغارت، گل‌گهر و هرمز، ذخایر بزرگ مس سرچشمه و سونگون، ذخایر سرب و روی مهدی‌آباد و انگوران و ذخایر طلا ازجمله زرشوران و ساریگونی اشاره کرد که همگی ازجمله ذخایر معدنی بزرگ جهان‌اند.

ایران کشوری معدنی

ایران به‌دلیل داشتن منابع و ذخایر مهم معدنی و همچنین منابع هیدروکربنی، معدن و صنایع وابسته به آن، یکی از کشورهای دارای مزیت نسبی محسوب می‌شود، به‌طوری که حتی برخی از کارشناسان، ایران را بیشتر کشوری معدنی می‌دانند تا نفت‌خیز. همین موضوع، اهمیت برنامه‌های توسعه در بخش معدن و صنایع معدنی را روزافزون کرده است.
این درحالی‌است که حجم سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در این بخش متناسب با ظرفیت و توانایی‌های آن نبوده و شاید به زبان دیگر، دولت هیچ‌گاه استراتژی مشخص و دقیقی برای بهره‌برداری از این بخش نداشته است.
هر کشوری که دارای ذخایر طبیعی و منابع معدنی است، در صورت بهره‌برداری بهینه (اعمال روش‌های صحیح استخراج، کنترل ضایعات و میزان استخراج از ذخایر) می‌تواند سال‌ها تأمین‌کننده ارز و پشتیبانی‌کننده صنایع تولیدی آن کشور باشد. کشور پهناور ایران با قرار گرفتن روی یکی از کمربندهای اصلی کوه‌زایی جهان و وقوع فعالیت‌های زمین‌شناسی که موجب تنوع و غنی شدن انواع مواد معدنی (شامل موادمعدنی فلزی و غیرفلزی و مصالح ساختمانی) ارزشمند در آن شده و با ذخیره قطعی افزون‌بر ۵۵میلیارد تن و تنوع بیش از ۶۴ نوع ماده معدنی، یکی از کشورهای صاحب نام و مطرح در این حیطه در میان سایر کشورهاست.

ذخایر ۱۰۴ میلیارد تنی در ایران

این کشور، از نظر استعدادهای بالقوه معدنی در زمره مناطق مطلوب جهان به‌شمار می‌آید که ۱/۸درصد منابع شناخته شده جهانی یعنی ۱۰۴میلیارد تن را در خود جای داده است. بیش از ۵۵میلیارد تن از این ذخایر قابل معدنکاری (شامل ۶درصد منابع مس، ۳/۵درصد منابع سرب و روی، ۱۰/۵درصد زغال‌سنگ کک شو و حرارتی و ۲درصد منابع سنگ‌آهن) جهان در ایران است. نیمی از ۲۴ نوع ماده معدنی فلزی و ۳۶ نوع از ۵۰ نوع ماده غیرفلزی جهان در ایران شناسایی و تعیین ذخیره شده است. همچنین از نظر تولید، ۱/۱درصد مس، یک‌درصد سرب و روی، ۰/۸درصد آهن، یک درصد زغال‌سنگ و ۰/۰۴درصد طلای جهان به ایران تعلق دارد.
همان‌گونه که در جهان برای تدوین نقشه راه برای هر کشور، ساختار مختص آن کشور وجود دارد، با توجه به تنوع ساختاری و معدنی حاکم بر ایران و موقعیت هر استان نیز می‌توان این تفاوت‌ها را احساس کرد. بنابراین تدوین نقشه راه هر استان باید با توجه به توانمندی‌ها و ظرفیت‌های طبیعی هر یک انجام‌شده و به ترسیم افق پیش‌روی هر استان و درنهایت نقشه راه آن استان منجرشود.

ایران یک‌درصد از مساحت خشکی‌های کره زمین را دارد؛ اما هنگامی‌که عناصر فلزی اصلی را مورد بررسی قرار می‌دهیم می‌توان عناصری را نام برد که بیش از یک‌درصد از ذخایرش در کشور وجود دارد. در کنار این عناصر، عناصر دیگری وجود دارند که شرایط لازم برای تشکیل را داشته و به‌عنوان ظرفیت مواد معدنی در کشور وجود دارند، اما به صورت ذخیره تلقی نمی‌شوند.

در بررسی ذخایر فلزی در کشور، می‌توان جایگاه اول تا چهارم را به استان‌های کرمان، یزد، خراسان جنوبی و آذربایجان شرقی اختصاص داد که مجموع ذخایر این ۴ استان برابر با ۹۲درصد از ذخایر کل کشور است.
بررسی سهم ذخایر غیرفلزی ایران نسبت به جهان نشان می‌دهد که می‌توان با مبنا قراردادن حداقل سهم یک‌درصدی ایران از تولیدات جهانی و براساس ظرفیت‌های موجود در کشور، تنها در ۴ استان آذربایجان شرقی، خراسان جنوبی، یزد و قم این ظرفیت ها را افزایش داد.

منبع: گسترش صمت