بی‌ارزش‌های ارزشمند

در عصری زندگی می‌کنیم که ارزش باطله‌های معدنی روز به روز افزایش پیدا می‌کند. زمانی باطله‌ها را به عنوان موادی می‌شناختند که ارزش تجاری ندارد و آنها را دور می‌ریختند.

دور ریختن آنها علاوه بر آنکه فضای زیادی را اشغال می‌کرد، در بسیاری از مواقع منجر به آسیب‌های زیست‌محیطی می‌شد. با این حال، نه کسی چندان به مسائل زیست‌محیطی اهمیت می‌داد و نه درآمد بالای معادن و صنایع معدنی ایجاب می‌کرد که کسی نگران هزینه‌های ایجاد باطله‌ها شود.
اما اکنون با کاهش عیار معادن، بهبود فناوری‌های استخراج و فرآوری و افزایش توجه به مسائل زیست‌محیطی،‌ باطله‌ها حکم طلا یافته‌اند و استفاده دوباره از آنها در بسیاری از کشورها رفته رفته مرسوم می‌شود.
از اواخر قرن بیستم میلادی تاکنون، باطله‌هایی که زمانی دور ریخته شده بودند، اهمیت اقتصادی یافتند و باز هم مورد استفاده قرار گرفتند. این اتفاق زمانی افتاد که دورریزهای قدیمی برای استخراج مواد معدنی مورد نظر دوباره استفاده شدند. به عنوان مثال، در معادن مس قرن نوزدهم، «آرسنوپیریت» دور ریخته می‌شد. این روند تا وقتی ادامه پیدا کرد که آرسنیک در اواخر قرن بیستم تبدیل به یک ماده متداول برای استفاده در حشره‌کش‌ها شد.

 در قرن بیست و یکم،‌ استفاده از باطله‌ها از دیدگاه زیست‌محیطی مدنظر قرار گرفت. به عنوان مثال، در سال ۲۰۰۲م، حدود ۱۳۰ میلیون تن از باطله‌هایی که از استخراج معادن زغال‌سنگ چین باقی‌مانده بود،‌ با گل‌ولای زغال سنگ ترکیب شد و برای تولید برق مورد استفاده قرار گرفت. به گزارش وب‌سایت معدنی و ساختمانی چینی «زون دینگ» باطله‌های معادن زغال سنگ را می‌توان با خاکستر زغال سنگ ترکیب کرده و آن را در تولید مواد ساختمانی به‌کار برد.

پیش از آنکه از این باطله‌ها دوباره استفاده شود، رها کردن آنها در محیط‌زیست، به دلیل داشتن مواد مضر، بارندگی و آتش‌سوزی منجر به آلودگی هوا،‌ آب و خاک می‌شد. با این حال،‌ استفاده دوباره از این باطله‌ها، ضمن آنکه منجر به کاهش زیان‌های زیست‌محیطی شد،‌ از نظر اقتصادی هم برای شرکت‌های معدنی مقرون به صرفه بود و هزینه‌های آنها را جبران می‌کرد.
این مزایا سبب شد که استفاده دوباره از باطله‌ها تبدیل به روندی فراگیر در صنعت معدن جهان شود و کشورهای مختلف به فرآوری دورریزهایی اقدام کنند که زمانی از آنها چشم‌پوشی کرده بودند.
در چند سال گذشته،‌ باطله‌های معادن زغال‌سنگ از نخستین مواردی بودند که به دلیل افزایش قیمت جهانی این محصول و رشد فناوری‌های مورد استفاده در معادن آن، ارزش اقتصادی پیدا کردند و بهره‌برداری و فرآوری جدی از آنها در دستور کار معدنکاران مختلف قرار گرفت. علاوه بر      زغال‌سنگ،استفاده دوباره از باطله‌های فلزات پایه، مانند سنگ‌آهن، سرب و روی هم رواج زیادی
.یافت

منابع معدنی ثانویه

به گفته مشاور عالی مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران، دنیا توجه خاصی به باطله‌های معدنکاری‌های قدیمی دارد. بهداد محرابی عنوان می‌کند: ذخایر معدنی کشورها به ۲ دسته اولیه و ثانویه تقسیم می‌شوند. ذخایر اولیه،‌ آن دسته از منابعی هستند که تازه کشف می‌شوند و ذخایر ثانویه، باطله‌های حاصل معدنکاری گذشته است. بسیاری از این باطله‌ها در گذر زمان ارزش اقتصادی بالایی پیدا می‌کنند و فرآوری آنها دوباره مدنظر قرار می‌گیرد.
وی در این باره توضیح داد: اقتصادی بودن منابع معدنی بستگی به ۲ عامل دارد: قیمت‌های محصولات معدنی و سطح فناوری. با تغییر هر کدام از این مولفه‌ها امکان بهره‌برداری اقتصادی از منابع معدنی تغییر می‌کند. پیشرفت فناوری همواره منجر به کاهش هزینه‌های تولید محصولات معدنی می‌شود اما تغییرات قیمتی می‌تواند صرفه اقتصادی آنها را از بین ببرد.
محرابی افزود: در هر صورت،‌ این ۲ عامل معمولا به طور همزمان وجود دارند و منجر به اقتصادی شدن بهره‌برداری از باطله‌های معدنی می‌شوند. به عنوان مثال، ممکن است که در گذشته و با توجه به سطح فناوری و قیمت‌های آن موقع،‌ نیاز بوده که عیار یک منبع معدنی ۴۵ درصد باشد تا بهره‌برداری از آن مقرون به صرفه شود.

با این حال، بهبود فناوری و افزایش قیمت‌ها باعث می‌شود که بسیاری از معادن به فرآوری دوباره باطله‌های قدیمی خود روی آورند. البته باید اشاره کرد که تعریفی که از باطله می‌شود، یک غلط مصطلح است. وی ادامه داد: باطله‌های معدنی کم‌ارزش است نه بی‌ارزش و به همین دلیل می‌تواند در آینده ارزش و اهمیت اقتصادی پیدا کند. به عبارتی می‌توان این باطله‌ها را معادن آینده نامید. به همین دلیل معادنی که سابقه تولید طولانی‌مدت دارند،‌ را می‌توان به تنهایی یک ذخیره معدنی باارزش و اقتصادی محسوب کرد.

محرابی تشریح کرد: این منابع معدنی ثانویه منافع بسیاری می‌توانند داشته باشند. علاوه بر آنکه گاهی حتی عیار آنها از منابع معدنی باقیمانده در معادن بیشتر می‌شود،‌ هزینه استخراج هم ندارند و می‌توان به سرعت و تنها با صرف هزینه بارگیری و حمل به فرآوری آنها پرداخت.
این موضوع، سبب استفاده اثربخش از سرمایه‌گذاری هم می‌شود و معدنکاران با صرف هزینه کمتر، بازده و تولیدات بسیار بیشتری داشته باشند.ضمن آنکه این کار از نظر زیست‌محیطی هم بسیار اهمیت دارد.

باطله‌های معدنی ظرفیت خطرات زیست‌محیطی دارند و می‌توانند منجر به آلودگی آب و خاک و حتی در مواردی هوا شوند. این موضوع به ویژه در مناطق گرم و مرطوب مصداق دارد و با مدیریت نکردن آنها، اجزای خطرناک این باطله‌ها می‌توانند وارد چرخه آب شوند و آلودگی را به بیشترین حد برسانند.

 به همین دلیل است که باید علاوه بر فرآوری با روش‌های ایمن اقدام به مدیریت آنها کرد که مانع از آلوده کردن محیط‌زیست شوند. اگر که به صورتی موثر اقدام به دپوی باطله‌ها نکنیم،‌ آسیب‌های زیست‌محیطی برگشت‌ناپذیری رخ خواهد داد.
همچنین محرابی از این موضوع خبر داد که در حال حاضر در ایران نیز توجه به باطله‌های معدنی مدنظر قرار گرفته و به ویژه در معادن سنگ‌آهن با اقبال بیشتری روبه‌رو شده است.
اکنون عیار باطله‌های معادن قدیمی سنگ‌آهن برابر با منابع معدنی فعلی است و با توجه به نیاز نداشتن آنها به استخراج، هزینه‌های فرآوری و تولید به شدت کاهش یافته و می‌تواند منافع زیادی را نصیب معدنکاران کشور کند. باطله‌های معادن سرب و روی هم با فناوری‌های جدید مورد استفاده قرار می‌گیرند.
حتی در بسیاری از معادنی هم که تاکنون فرآوری دوباره باطله‌های معدنی در دستور کار قرار نگرفته، می‌توان امکان انجام آن را مدنظر قرار داد.

منبع: گسترش صمت