بهینهسازی و بازسازی معادن از دیدگاه محیطزیستیها و معدنیها تفاوتهایی دارد. معدنیها میگویند بازسازی به معنای راهاندازی دوباره معادن و استفاده از آنها است که میتواند حتی با تغییر کاربری همراه شود.
اما محیطزیستیها بر این باورند که بازسازی و احیانا معادن به معنای بازگرداندن محیط به شکل اولیه خود و ایجاد پوشش گیاهی متناسب با شرایط منطقه است. هر ۲ گروه برای رسیدن به این برنامهها باید از قوانین و مقررات تعریف شدهای پیروی کنند تا در کنار فعالیتهای معدنی و اقتصادی، محیط سبز سالمی داشته باشیم.
دیدگاههای متفاوت بازسازی معادن
نگاههای متفاوت برای بازسازی معادن بین معدنکاران و محیطزیستیها در اجرا نیز متفاوت است. بهعنوان مثال در کشورهای پیشرو در عرصه معدنکاری همچون استرالیا و کانادا شاهدیم که قوانین خاصی برای فعالیتهای معدنی تعریف شده و معدنکار میداند که از ابتدای فعالیت معدنکاریاش تا انتها ملزم به رعایت چه قوانینی هم برای بازسازی معادن و هم برای بازسازی محیطزیست است. تعریف قوانین براساس استانداردهای بینالمللی و اجرایی کردن آنها، آثار مثبت بسیاری بر فعالیتهای این حوزه خواهد داشت.
کارشناسان معدنی معتقدند که یکی از راههای بازسازی و احیای معادن این است که معادن متروکه را که مدت بسیاری از فعالیت معدنکاری آنها میگذرد و بهطور عمده با عنوان معادن «شدادی» از آنها یاد میشود دوباره به چرخه فعالیت بازگرداند و از ذخایر باقیمانده آنها که بیشتر معادن فلزی و حاوی فلزات ارزشمندی همچون طلا و مس هستند، استفاده شود.یکی دیگر از راهکارهایی که میتوان درباره معادن قدیمی در پیش گرفت تغییر کاربری است. برخی از کشورهای صنعتی و پیشرو در معدن با کمی تغییر در شرایط فیزیکی، معادن را به موزههای زیبایی تبدیل کردهاند و سالانه با جذب گردشگران بسیار، توانستهاند به سودهایی سرشار برسند. معدن متروکه نمک «ویلیچکا» در شهر «کراکوف» لهستان یکی از همین معادن است که سالانه بیش از یکمیلیون و ۲۰۰هزار نفر بازدیدکننده دارد. این معدن که از قرن سیزدهم میلادی تا سال ۲۰۰۷ به شکل مداوم در حال تولید نمک بوده، بیش از ۳۰۰ کیلومتر طول دارد و بهدلیل وجود دهها مجسمه و یک صومعه در بدنه صخرههای کوهستانی آن، یکی از مهمترین جاذبههای گردشگری کشور لهستان بهشمار میرود. گردشگران این مجموعه میتوانند از مناطق مختلفی همچون اتاقی بزرگ با دیوارهای نمکی، دریاچهای زیرزمینی و نمایشگاههایی از تاریخ معدن نمک بازدید کنند.
ظرفیت معدنکاری کهن ایران
ایران نیز ظرفیت معدنکاری کهن و باستانشناسی بالایی را به خود اختصاص داده و جزو کشورهای برتر جهان شناخته میشود. بهعنوان مثال در معدن سرب و روی «نخلک» که در نزدیکی شهرستان انارک در استان اصفهان قرار دارد شواهدی از معدنکاریهای کهن که به زمان ساسانیان و حتی قبل از آن بر باز میشود، دیده شده اما در کنار آن معدنکاری مدرن و پیشرفته نیز وجود دارد. معدن «نخلک» بهعنوان یک تاریخچه معدنکاری در ایران به شمار میآید و مجموعهای از فعالیتهای معدنی را در خود جای داده و میتواند به یکی از جاذبههای گردشگری معدنی ایران تبدیل شود.
رعایت ضوابط زیستمحیطی در کنار معدنکاری
کارشناسان محیطزیست و منابع طبیعی میگویند معدنکار تنها نباید به فکر استخراج مواد معدنی باشد و لازم است تا مسائل زیستمحیطی منطقه را نیز در نظر بگیرد.علی خادمآستانه، معاون مدیرکل دفتر حفاظت و حمایت منابع طبیعی سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری درباره بازسازی و احیای معادن از دیدگاه زیستمحیطیها به صمت گفت: معدنکاران در ابتدای فعالیت خود یعنی اکتشاف تنها نباید به استخراج مواد معدنی و ذخایر آن توجه کنند. بلکه باید با این دیدگاه به سمت معدنکاری بروند که چگونه میتوان با ایجاد کمترین آسیب به محیطزیست، از معدن بهرهبرداری کرد. در واقع اگر این نگاه بین معدنکاران القا شود قدم بزرگی برای حفظ منابع طبیعی و محیطزیست برداشته میشود.
او بیان کرد: روشهای مختلفی برای بهینهسازی محدودههای معدنی وجود دارد. در مرحله نخست، زمانی که طرح اکتشاف و بهرهبرداری معدن تهیه میشود به موضوع احیا و بازسازی معادن توجه شده و این موضوع را برای انتهای کار و زمانی که ذخایر معدن به پایان رسید و به شکل متروکه درآمد نیز لحاظ شود. در واقع مدیریت صحیح فعالیتها و نوع برداشت باطلههای معدنی و همچنین جایگاهی که برای نگهداری از آنها در نظر گرفته میشود یکی از مهمترین مواردی است که باید به آن توجه شود تا با ارائه راهکاری درست، کمترین خسارت به منابع طبیعی و محیطزیست وارد آید. وی در ادامه گفت: در برخی موارد دیده شده که بهرهبرداران، باطلههای معادن را در دامنههای اطراف معدن رها کردهاند و منجر به از بین رفتن پوشش گیاهی منطقه شدهاند. در واقع این افراد نگاه زیستمحیطی در برنامههای خود قرار ندادهاند بنابراین در نهایت فعالیت آنها موجب تخریب محیطزیست شده است. خادمآستانه اظهار کرد: بعد از برداشت صحیح از معادن نوبت به بازسازی محیط میرسد. به این ترتیب که معدنکار با رعایت ضوابط زیستمحیطی و براساس اصول صحیح نسبت به بهرهبرداری از معدن کارش را به پایان برساند و بعد از آن به سمت بازسازی محیط حرکت کند. یکی از موارد مهم بازسازی و احیای معادن باطلههای تولیدی است که در اطراف معدن انباشت شده است. برای از بین بردن اثرات حاصل از باطلههای معدنی میتوانند پوشش گیاهی متناسب با شرایط آب و هوایی منطقه روی باطلهها یا در اطراف آن ایجاد کنند. او ادامه داد: در برخی از موارد میزان باطلههای معدنی به قدری زیاد است که به تپههای بلند تبدیل شده و امکان جابهجایی و انتقال آنها علاوه بر زمانبر بودن با توجیه اقتصادی همراه نیست. بنابراین اگر بتوان روی این باطلهها خاک غنیشده و متناسب با اقلیم منطقه ریخته و با تامین آب نسبت به کاشت گیاه و ایجاد پوشش گیاهی اقدام کنیم میتوان منظرهای زیبا خلق کرد. خادمآستانه معتقد است محیط ایجاد دریاچه یا آبگیرهای مصنوعی یکی دیگر از راهکارهای بازسازی است. در محل برخی از معادن بعد از اتمام کار گودالهای بزرگی ایجاد میشود. درحالحاضر بسیاری از کشورها توانستهاند معادنی که دیگر امکان استفاده از آنها وجود نداشته و عمر آنها به پایان رسیده را به دریاچه و مناطق گردشگری تبدیل کنند. او بر این باور است که با رعایت اصول صحیح بهرهبرداری از معادن و بازسازی محدوده معدنی، میتوان در کنار فعالیتهای اقتصادی معدنی از محیط سبز و زیبا نیز بهره برد. همچنین نگاه محیطزیستیها نیز نسبت به معدنکار تغییر کرده و انعطاف و همکاری بیشتری بین آنها به وجود آید.
منبع: گسترش صمت